Zarząd Zieleni Miejskiej

To właśnie tutaj znajduje się jedyny w Poznaniu cmentarz wojenny, mimo że kwatery żołnierzy radzieckich i niemieckich znajdują się także na cmentarzach na Miłostowie i Głuszynie.

Na czterech cmentarzach wojskowych - garnizonowym, brytyjskim, bohaterów radzieckich, bohaterów polskich oraz dawnym cmentarzu garnizonowym - spoczywają żołnierze polegli podczas wojen światowych i zmarli w niewoli, uczestnicy Powstania Styczniowego i Powstania Wielkopolskiego, a także poznaniacy polegli w walkach o zdobycie Cytadeli w 1945 roku oraz ofiary Czerwca 1956 roku.

Dwa cmentarze cywilne to pozostałości założonego w połowie XIX wieku cmentarza parafii św. Wojciecha oraz otwartego w latach 1919-1940 cmentarza prawosławnego. Łącznie w nekropolii na Cytadeli pochowanych jest około 7,2 tysiąca osób.

Cmentarz Bohaterów Polskich

Powstał w 1945 roku. Jest miejscem spoczynku mieszkańców Poznania poległych w walkach o zdobycie Cytadeli. Od 1989 roku upamiętnia również ofiary walk o niepodległość w latach 1939-1956.

Cmentarz tworzą trzy tarasy, nad którymi góruje pomnik autorstwa Ryszarda Skupina z 1967 roku - pierwotnie poświęcony członkom Polskiej Partii Robotniczej poległym w czasie okupacji.

Na górnym tarasie znajduje się zespół mogił trzynastu ofiar Poznańskiego Czerwca 1956. Pomiędzy nimi usytuowano sześć grobów masowych. W czterech pochowano szczątki 76 osób rozstrzelanych w Forcie V. Pod piątą płytą spoczywają prochy więźniów straconych i spalonych przez Niemców w krematorium oraz spalarni śmieci, a szósta mogiła kryje 14 osób zamordowanych w latach 1939-1940 na cmentarzu w Golęcinie.

Środkowy taras kryje 82 groby mieszkańców Poznania. W walkach o Cytadelę w lutym 1945 roku wzięło udział ponad tysiąc poznaniaków, zmobilizowanych w ostatniej chwili przed szturmem. Szacuje się, że około stu z nich poległo.
Poznaniacy pełnili głównie funkcje łączników między oddziałami, a także wykonywali zadania inżynieryjno-saperskie, transportowe i ewakuacyjne. Po wyposażeniu w broń dołączali również do oddziałów szturmujących Cytadelę. "Cytadelowcy", działając pod nieustannym ostrzałem, zbudowali przejście przez fosy, co umożliwiło przerzucenie do wnętrza fortu ciężkiej broni i żołnierzy. Ku czci poległych w dolnej części kwatery ustawiono granitowy obelisk z metalową tablicą.

Na dolnym tarasie, w kwaterze pierwszej, znajdują się mogiły zbiorowe i symboliczne.
Po obu jej stronach umieszczono płyty kryjące prochy więźniów obozu w Żabikowie, spalonych żywcem przez Niemców w styczniu 1945 roku. Napisy odwołują się do miejsc kaźni Polaków - obozu w Żabikowie, Domu Żołnierza, więzienia przy ul. Młyńskiej, Fortu VII oraz lasów rożnowskich i palędzkich. Pośrodku kwatery znajdują się dwie granitowe stele.

Spośród poległych pochowanych w zbiorowej mogile osiemnaście ofiar to lotnicy, jedenastu - żołnierze armii, natomiast tożsamość pozostałych dwunastu pozostaje nieznana. Prawdopodobnie część z nich również służyła w Lotnictwie Wojskowym. Siedemnastu spośród lotników należało do personelu Bazy Lotniczej nr 3, utworzonej z trzonu 3. Pułku Lotniczego po odejściu eskadr na lotniska polowe w czasie mobilizacji.

W grobach masowych spoczywają także ofiary terroru stalinowskiego z lat powojennych - pomordowani przy ulicach Niegolewskich, Kochanowskiego, 27 Grudnia, Młyńskiej i Szylinga.

Znajduje się tu również symboliczna mogiła harcerzy Zbigniewa Kosmowskiego i Bogdana Dybizbańskiego oraz grób członków komórki Związku Odwetu Armii Krajowej, straconych 8 stycznia 1943 roku w Forcie VII. Wzniesiono także pomnik poświęcony członkom Związku Walki Młodych, poległym w latach 1945-1948.

Cmentarz Wojenny Wspólnoty Brytyjskiej

Cmentarz założono w 1925 roku na fragmencie dawnego cmentarza garnizonowego (tzw. starogarnizonowego).
Po zakończeniu I wojny światowej groby brytyjskich żołnierzy odnaleziono w 28 miejscach w Polsce, dlatego postanowiono przenieść je do Poznania. Był to jedyny obiekt utworzony przez Komisję Grobów Wojennych Imperium Brytyjskiego (dziś: Commonwealth War Graves Commission) na terenie Polski przed 1939 rokiem.

Centralne miejsce zajmuje Krzyż Ofiarności. Górna część cmentarza obejmuje głównie groby z I wojny światowej, dolna - wyłącznie groby z II wojny światowej. Teren jest obsiany trawą, a przed wapiennymi stelami posadzono kwiaty i rośliny ozdobne, zgodnie ze standardami CWGC.

Na cmentarzu pochowano lub symbolicznie upamiętniono 476 żołnierzy, w tym 48 uczestników słynnej "Wielkiej Ucieczki" ze Stalagu Luft III - spośród 50 zamordowanych przez Niemców po ujęciu.

Znajduje się tu również tzw. Poznan Memorial, upamiętniający pięciu żołnierzy Royal Naval Air Service z "Russian Armoured Cars", poległych w 1917 roku pod Brzeżanami (obecnie Ukraina). Pomnik ten stoi przy północnym skraju cmentarza i w ewidencji CWGC figuruje jako osobny obiekt.

Na cmentarzu spoczywa także 16 polskich żołnierzy walczących w armii brytyjskiej podczas II wojny światowej, w tym 13 lotników.

Cmentarz Bohaterów Radzieckich

Założony w 1945 roku cmentarz jest miejscem spoczynku żołnierzy radzieckich poległych w walkach o Poznań, początkowo pogrzebanych w różnych częściach miasta. Zajmuje obszar dawnego cmentarza garnizonowego i podzielony jest na osiem kwater, pomiędzy którymi znajduje się główne wejście na Cytadelę od strony południowej.

Spoczywają tu szeregowi żołnierze i oficerowie Armii Czerwonej polegli podczas walk o Poznań w 1945 roku. W ramach powojennej akcji komasacji ich szczątki przenoszono na stok Cytadeli oraz do wydzielonej kwatery na Miłostowie.

Zachowały się również mogiły z dawnego cmentarza starogarnizonowego, m.in. pomnik upamiętniający jeńców rosyjskich z czasów I wojny światowej oraz obelisk nad grobem żołnierzy francuskich zmarłych w pruskiej niewoli w XIX wieku.

Dzięki pracom porządkowym i renowacyjnym prowadzonym na mocy umów międzypaństwowych cmentarz utrzymany jest w dobrym stanie.
Dawna nazwa - Cmentarz Bohaterów Radzieckich - jest dziś kontestowana; używa się również określeń Cmentarz Wojenny Armii Czerwonej lub Cmentarz Żołnierzy Radzieckich.

Cmentarz zajmuje powierzchnię 1,78 ha. W ośmiu kwaterach znajduje się 464 mogił, w których pochowano 3 678 osób.

Prawosławny Cmentarz Garnizonowy

Cmentarz powstał około 1924 roku, krótko po erygowaniu prawosławnej parafii garnizonowej pw. św. Mikołaja. Założono go w miejscu, gdzie w 1864 roku pochowano jeńców duńskich wojny o Szlezwik, zmarłych w poznańskich lazaretach (częściowo zachował się jeden grób z tego okresu).

Podczas zdobywania Cytadeli w 1945 roku cmentarz został mocno zniszczony. Jeden z zachowanych nagrobków należy do gen. por. Izmaiła Władymirowicza Korostowca - senatora i gubernatora Estlandii.
Część nagrobków udało się zrekonstruować po II wojnie światowej.

W 69 mogiłach spoczywa 74 osoby.

Cmentarz Staroparafialny św. Wojciecha

To zabytkowa, dziś już nieczynna nekropolia, założona na początku lat 30. XIX wieku. Jej powstanie zbiegło się z budową pruskich fortyfikacji na miejscu dawnych wsi na stoku Wzgórza Winiarskiego.
Obok Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan jest jednym z najstarszych istniejących w Poznaniu cmentarzy.

Rozplanowany w układzie tarasowym, cmentarz ma duże walory krajobrazowe i estetyczne - tworzy swoistą "zieloną świątynię śmierci". Pochowano tu znamienitych Wielkopolan, orędowników pracy organicznej - przedstawicieli elity umysłowej, artystycznej oraz pionierów handlu i przemysłu.
Wiele grobów nie przetrwało walk o Cytadelę w 1945 roku.
W 2019 roku Zarząd Zieleni Miejskiej, przy udziale strony społecznej i pod nadzorem Miejskiego Konserwatora Zabytków, rozpoczął działania zabezpieczające i ratujące relikty starych, artystycznie wartościowych nagrobków.

Cmentarz zajmuje powierzchnię 1,4 ha. Spoczywa tu 425 osób.

Cmentarz Garnizonowy

Cmentarz zajmuje zachodnią część cmentarnego stoku Cytadeli. Podzielono go na dziewięć kwater; najstarsze powstały w okresie kształtowania się granic odradzającego się Państwa Polskiego.
Groby wojenne należą do żołnierzy i oficerów Wojsk Wielkopolskich poległych podczas Powstania Wielkopolskiego (1918-1919) oraz wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921).

W okresie międzywojennym wydzielono tu kwaterę lotników związaną z 3 Pułkiem Lotniczym z Ławicy. Obok mogił żołnierzy poległych w walkach powstały groby obsady poznańskiego garnizonu i ich rodzin, zajmujące dolną część stoku.
Wiadomo, że wśród pochowanych znajduje się znaczna liczba polskich grekokatolików.
Przy jednej z alei urządzono wyróżniającą się kwaterę weteranów Powstania Styczniowego (1863-1864), którzy w II RP cieszyli się szczególnymi przywilejami.

Kwatery wojenne i wojskowe zostały poważnie zniszczone podczas szturmu wojsk radzieckich na Cytadelę w lutym 1945 roku. W wyniku tych zniszczeń oraz powojennych, nieprecyzyjnych translokacji grobów, bezpowrotnie utracono informacje o personaliach wielu żołnierzy pochowanych w okresie międzywojennym.

Groby wojenne znajdują się pod opieką Wojewody Wielkopolskiego, natomiast nad grobami weteranów czuwa poznański oddział Instytutu Pamięci Narodowej.

► ZOBACZ TAKŻE: "Poznańskie Powązki"
► CZYTAJ RÓWNIEŻ: Lasek Katyński - miejsce pamięci ofiar zbrodni katyńskiej w Poznaniu