Zarząd Zieleni Miejskiej

Park Manitiusa

Sześciohektarowy park znajduje się na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego. W 1895 r. na niezabudowanym obszarze poza pierścieniem wewnętrznych fortyfikacji Twierdzy Poznań założono sąsiadujące ze sobą cmentarze ewangelickich parafii św. Pawła ze śródmieścia i jeżyckiej parafii św. Łukasza. Założone pod koniec XIX wieku nekropolie powiększyły swój obszar dwukrotnie - aż do ulic Taborowej i Obozowej.

Spoczęły tu doczesne szczątki diakonisy Johanny Bade, inicjatorki powstania trzech poznańskich szpitali.

Po 1918 r., w związku z wyjazdem większości parafian do Rzeszy, część zbędnego obszaru przeznaczono na ogródki działkowe dla pozostającej w mieście ludności niemieckiej. W grudniu 1944 r. na cmentarzu św. Łukasza został pochowany ks. Paul Blau - ostatni generalny superintendent poznańskiego Kościoła Ewangelicko-Unijnego.

Po 1945 r. cmentarze zamknięto dla pochówków. Nagrobki zostały zniwelowane, usunięto wiele roślin ozdobnych, a także rozebrano kaplicę cmentarną św. Łukasza i dom grabarza.

W 1952 r. (według planu miasta z 1948 r. - być może wcześniej) tereny te przekształcono w Park Zwycięstwa. W 2000 r. patronem parku został ks. senior Gustaw Manitius - zasłużony polski duszpasterz luterański, zamordowany przez Niemców w Forcie VII. Dwa lata później, w 2002 r., od strony ul. Grunwaldzkiej poświęcono mu głaz pamiątkowy autorstwa prof. Władysława Wróblewskiego.

Czytelny pozostał układ dawnych alei, obsadzonych drzewami liściastymi - szczególnie dębami amerykańskimi, osiągającymi znaczne rozmiary. Krzewy występują głównie w strefie oddalonej od ulicy, a dolną warstwę zajmują przede wszystkim trawniki. Południową część dawnych cmentarzy, od alei na przedłużeniu ul. Wyspiańskiego po ul. Taborową, zajęły ogródki działkowe, obiekty sportowe i zabudowa dawnych koszar MO.

Nie zachował się tutaj ani jeden nagrobek, przetrwała jednak kaplica cmentarna kościoła św. Pawła, przekazana w 1946 r. jako tymczasowe miejsce nabożeństw parafii ewangelicko-augsburskiej. Kaplica, wzniesiona w 1896 r., jest neogotycką budowlą.

Mimo długoletnich starań o rozbudowę lub budowę nowej kaplicy i domu parafialnego, dopiero po rewindykacji parceli na rzecz parafii w 2004 r. przy ul. Obozowej poświęcono nowy kościół Łaski Bożej. Na terenie za świątynią upamiętniono miejsce dawnych pochówków. Obecnie kaplica ta służy jako świątynia Ewangelickiego Kościoła Reformowanego w Poznaniu.

Park Marcinkowskiego

W ścisłym centrum Poznania, na terenie obecnego Parku Karola Marcinkowskiego, znajdował się katolicki cmentarz świętomarciński, założony w 1825 r. Była to wówczas największa nekropolia dziewiętnastowiecznego Poznania.

W pobliżu obecnej ul. Towarowej mieścił się prawosławny cmentarz grecki, a w południowo-wschodniej części obecnego parku (w rejonie ul. Matyi i Królowej Jadwigi) od 1857 r. istniał cmentarz ewangelicki parafii św. Krzyża.

Trzy chrześcijańskie nekropolie znajdowały się w tym miejscu, ponieważ zgodnie z przepisami należało chować zmarłych poza obrębem pruskich fortyfikacji.

W latach 1911-1923 znajdował się tu grób patrona cmentarza - Karola Marcinkowskiego. Spoczywali tu również Hipolit Cegielski oraz inni przemysłowcy, przedstawiciele kultury i nauki. Kilkadziesiąt wybranych grobów przeniesiono na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan.

Cmentarze zamknięto wraz z likwidacją twierdzy poligonalnej w pierwszej dekadzie XX wieku. Podczas okupacji niemieckiej na terenie kwater ewangelickich oraz części cmentarza świętomarcińskiego przygotowano szczeliny przeciwlotnicze. Po walkach o Festung Posen w 1945 r., pośród zdewastowanych mogił, utworzono tymczasowe składowisko wraków pancernych. Teren uporządkowano i włączono w obszar Parku Karola Marcinkowskiego pod koniec lat 40. XX wieku.

Park Drwęskich

W 1865 r. utworzono tu cmentarz ewangelickiej parafii św. Pawła dla zamożnych i wpływowych członków wspólnoty. Po decyzji o likwidacji pruskich fortyfikacji poligonalnych na początku XX wieku powstał projekt przekształcenia tej, już wówczas zaniedbanej, nekropolii w park.

Do tej koncepcji nawiązano w okresie międzywojennym, kształtując śródmiejskie pasma zieleni publicznej.

Zagwarantowano konserwację blisko 250 najcenniejszych nagrobków, remont domu grabarza oraz ogrodzenie nekropolii. Pierwotny, alejkowo-kwaterowy układ przestrzenny postanowiono zachować w zachodniej części parku. Przystąpiono do rozbiórki drewnianej kostnicy oraz do likwidacji niezidentyfikowanych grobów, pozostałe obsadzono żywopłotami, zachowując zdobne, kute kraty.

Wcześniej ekshumowano kwaterę jeńców francuskich z wojny 1870-1871, których szczątki przeniesiono na Stary Cmentarz Garnizonowy na stoku Cytadeli.

Plany te pokrzyżował jednak wybuch II wojny światowej. Pod koniec lat 50. XX wieku na obszarze dawnej nekropolii urządzono park Lubuski (wcześniej Park Livoniusa), który w 2003 r. otrzymał nową nazwę - upamiętniającą pierwszego po odzyskaniu niepodległości prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego (1918-1921) oraz jego małżonkę Izabelę z Amrogowiczów. Nawiązano w ten sposób do istniejącego w dwudziestoleciu międzywojennym pobliskiego placu Drwęskiego, na którym później zbudowano dworzec autobusowy (obecnie mieszczą się tu biurowce).

Park Kosynierów

Na Winogradach, przy granicy z Wilczakiem, znajduje się Park Kosynierów - pozostałość po dawnym cmentarzu ewangelickim parafii św. Krzyża, założonym w 1899 r.

Na cmentarzu znajdowała się okazała, ozdobna brama oraz kaplica. Niestety, nie zachowały się żadne ich pozostałości ani nagrobki. Cmentarz był miejscem wiecznego spoczynku ewangelików - Niemców i Polaków. Chowano tu m.in. pastorów oraz Braci Kurkowych.

Park Tysiąclecia

Na początku XIX wieku przy późniejszej ulicy Świętojańskiej założono najpierw cmentarz choleryczny. Później powstał tu cmentarz świętojański, który współistniał z cmentarzem archikatedralnym, wykorzystywanym do pochówku parafian z parafii św. Jana Jerozolimskiego za Murami oraz św. Małgorzaty ze Śródki. W XIX wieku i w okresie międzywojennym chowano tu mieszkańców prawobrzeżnego miasta, ówczesnych przedmieść, a także obywateli szczególnie zasłużonych - weteranów powstań narodowych oraz duchowieństwo.

Cmentarze na Komandorii zlikwidowano w pierwszej połowie lat 60. XX wieku, przeprowadzając chaotyczne ekshumacje, głównie na cmentarz Miłostowo.

Już w 1928 r. pojawiły się pierwsze plany utworzenia parku na terenie byłego cmentarza przy ul. Świętojańskiej. W 1931 r. ogłoszono konkurs na zagospodarowanie tzw. "Cybińskiego Klina Zieleni". Realizację rozpoczęto dopiero po odbudowie Poznania ze zniszczeń wojennych.

Miejsce to udostępniono publiczności 16 lipca 1966 r. jako pierwszy z pięciu nowo projektowanych parków miejskich. Prace wykończeniowe trwały do 1970 r.

Park Górczyński

Zanim w latach 50. XX wieku urządzono Park Górczyński, znajdował się tu cmentarz założony w latach 1905-1910 przez parafię ewangelicko-unijną, funkcjonującą przy kościele Chrystusa (obecnie parafia rzymskokatolicka św. Anny). Spoczął tu m.in. pastor Markus Herzka - duszpasterz i organizator protestanckiej wspólnoty. Nekropolię otwarto po wieloletnich staraniach parafii z wojskiem o wydzielenie terenu w strefie fortecznej, przy Szosie Okrężnej (obecnie okolice ul. Albańskiej), w pobliżu torów kolei marchijskiej, gdzie obowiązywały rygorystyczne przepisy budowlane.

Po II wojnie światowej na obszarze nekropolii dokonano częściowych ekshumacji do kwatery ewangelickiej na Miłostowie - przeniesiono tam m.in. groby posła na Sejm RP Antoniego Ciszaka (1881-1935) oraz zasłużonego działacza robotniczego Franciszka Stróżyńskiego (1890-1936). W dawnym, wyremontowanym ogrodnictwie cmentarnym urządzono szkółkę i siedzibę Oddziału Zieleni i Ogrodów Miejskich (tzw. Oddział Dekoracyjny).

We wrześniu 1945 r. działacze klubu sportowego "Admira" próbowali przejąć teren pocmentarny i założyć tam boisko, na co nie zgodziły się władze miasta, planując w tym miejscu utworzenie parku miejskiego.

Po okresie PRL-u, w 2008 r., teren odzyskała parafia ewangelicko-augsburska, która jednak nie dysponowała środkami na przywrócenie obiektowi parkowemu świetności. W kwietniu 2016 r. podpisano z miastem umowę dzierżawy terenu na okres 20 lat.

W 2017 r. Zarząd Zieleni Miejskiej zakończył rewitalizację Parku Górczyńskiego. W wyniku przeprowadzonych prac uporządkowano teren, wykonano nowe alejki, posadzono drzewa i krzewy, utworzono miejsca rekreacji oraz wyeksponowano stary drzewostan i piękną aleję platanów.

Bibliografia:

• Cyfrowe Lapidarium Poznania
• Cyryl - wirtualne muzeum historii Poznania
• materiały własne

► ZOBACZ TAKŻE: Cmentarze, które opowiadają dzieje Poznania

► ZOBACZ TAKŻE: Lasek Katyński - miejsce pamięci ofiar zbrodni katyńskiej w Poznaniu

► CZYTAJ RÓWNIEŻ: "Poznańskie Powązki"